કાઠમંડુ: છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી ચાલી રહેલા તીવ્ર રાજકીય, આર્થિક અને સામાજિક તણાવને પગલે નેપાળમાં એક મોટા રાજકીય સંકટનું નિર્માણ થયું છે. યુવાનોના નેતૃત્વમાં થયેલા ઉગ્ર વિરોધ પ્રદર્શનો અને હિંસક અથડામણો બાદ, 9 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ વડાપ્રધાન કે.પી. શર્મા ઓલીએ પોતાના પદ પરથી રાજીનામું આપવાની ફરજ પડી છે. આ ઘટનાક્રમ પાછળ ભ્રષ્ટાચાર, બેરોજગારી, સરકારી દમન અને પર્યાવરણીય સંકટ જેવા અનેક પરિબળો જવાબદાર છે, જેણે દેશને અસ્થિરતાના આરે લાવી દીધો છે.

 

સોશિયલ મીડિયા પ્રતિબંધ: આગમાં ઘી હોમાયું

 

આ સમગ્ર સંકટનો વિસ્ફોટ 5 સપ્ટેમ્બરના રોજ સરકારના એક નિર્ણયથી થયો. સરકારે સાયબર ક્રાઇમ અને સામાજિક સૌહાર્દ બગાડવાનું કારણ આપીને ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ, યુટ્યુબ અને એક્સ (ટ્વિટર) સહિત 26 જેટલા સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો.

આ પ્રતિબંધ એવા સમયે આવ્યો જ્યારે TikTok પર રાજકારણીઓના સંતાનોની વૈભવી જીવનશૈલી દર્શાવતા વીડિયો વાયરલ થઈ રહ્યા હતા. આ વીડિયોમાં નેતાઓના બાળકો મોંઘી ગાડીઓ અને વિદેશી રજાઓ માણી રહ્યા હતા, જ્યારે દેશનો સામાન્ય યુવાન આશરે $1,300 (અંદાજે ₹1,08,000) ની માથાદીઠ આવકમાં સંઘર્ષ કરી રહ્યો હતો. આ ભેદભાવે યુવાનોના ગુસ્સાને ભડકાવ્યો.

પ્રતિબંધના વિરોધમાં 8 સપ્ટેમ્બરે હજારો યુવાનો, ખાસ કરીને જનરેશન Z, કાઠમંડુના રસ્તાઓ પર ઉતરી આવ્યા અને સંસદ ભવન તરફ કૂચ કરી. પ્રદર્શનો હિંસક બન્યા અને પોલીસે ભીડને કાબૂમાં લેવા માટે ટીયર ગેસ, લાઠીચાર્જ અને રબર બુલેટનો ઉપયોગ કર્યો, જેમાં ઓછામાં ઓછા 19 લોકોના મોત થયા અને 200 થી વધુ લોકો ઘાયલ થયા. શહેરમાં કર્ફ્યુ લાદવામાં આવ્યો અને સેના તૈનાત કરવામાં આવી, પરંતુ ત્યાં સુધીમાં પરિસ્થિતિ હાથમાંથી નીકળી ચૂકી હતી.

રાજકીય અસ્થિરતા અને યુવા અસંતોષ

 

આ વિસ્ફોટ પાછળ છેલ્લા ઘણા મહિનાઓથી ચાલી રહેલી રાજકીય અસ્થિરતા મુખ્ય કારણ હતું.

• રાજાશાહીની માંગ: 2025 ની શરૂઆતથી જ, રાષ્ટ્રીય પ્રજાતંત્ર પાર્ટી (RPP) જેવા જૂથોએ નેપાળમાં ફરીથી રાજાશાહી અને હિન્દુ રાજ્યની સ્થાપના માટે પ્રદર્શનો તેજ કર્યા હતા. આનાથી દેશની પ્રજાસત્તાક વ્યવસ્થા સામે એક નવો પડકાર ઉભો થયો હતો.
• યુવાનોમાં નિરાશા: જૂન અને જુલાઈ મહિનામાં સોશિયલ મીડિયા પર યુવાનોમાં વધતી હતાશા સ્પષ્ટ દેખાઈ રહી હતી. બેરોજગારી, શિક્ષણની તકોનો અભાવ અને ભવિષ્યની અનિશ્ચિતતાને કારણે ઘણા યુવાનો નશા તરફ વળી રહ્યા હતા. આ અસંતોષ ધીમે ધીમે વધી રહ્યો હતો.

આર્થિક મોરચે નિષ્ફળતા અને ભ્રષ્ટાચાર

 

દેશની આર્થિક સ્થિતિ પણ કથળી રહી હતી, જેણે લોકોના ગુસ્સામાં વધારો કર્યો.

• ભ્રષ્ટાચારના કેસો: નેપાળ એરલાઇન્સના એરબસ સોદા જેવા ભ્રષ્ટાચારના જૂના કેસો પર કોઈ કાર્યવાહી ન થવાથી જનતામાં સરકાર પ્રત્યે અવિશ્વાસ વધ્યો હતો.
• “નેપો કિડ્સ” અને અસમાનતા: સોશિયલ મીડિયા પર ભદ્ર વર્ગના લોકો અને તેમના સંતાનો (“નેપો કિડ્સ”) ની વૈભવી જીવનશૈલી અને સામાન્ય લોકોના સંઘર્ષ વચ્ચેની ખાઈ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહી હતી, જેણે અસમાનતાની લાગણીને વધુ ઘેરી બનાવી.
• વિદેશ પર નિર્ભરતા: દેશની અર્થવ્યવસ્થા મોટે ભાગે વિદેશમાં કામ કરતા નેપાળીઓ દ્વારા મોકલવામાં આવતા નાણાં (રેમિટન્સ) પર નિર્ભર છે, જે GDP ના લગભગ 33% જેટલો છે. આ દર્શાવે છે કે દેશમાં રોજગારીની તકોનો ભયંકર અભાવ છે.

કુદરતી આફતો અને પર્યાવરણીય પડકારો

 

આ રાજકીય અને આર્થિક સમસ્યાઓ ઉપરાંત, નેપાળ કુદરતી આફતોનો પણ સામનો કરી રહ્યું હતું, જેના કારણે સરકારી તંત્રની નિષ્ફળતા વધુ સ્પષ્ટ બની.

• પૂર અને દુષ્કાળ: જુલાઈમાં નેપાળ-ચીન સરહદ પર આવેલા અચાનક પૂરમાં અનેક લોકો લાપતા થયા અને વ્યાપાર ઠપ્પ થઈ ગયો. તે જ સમયે, મધેશ પ્રાંતમાં ભીષણ દુષ્કાળને કારણે ખેતી નાશ પામી અને પાણીનું સંકટ ઘેરું બન્યું.
• કોલેરાનો રોગચાળો: સપ્ટેમ્બરની શરૂઆતમાં પોખરિયા જેવા શહેરોમાં કોલેરાનો રોગચાળો ફેલાયો, જેમાં હજારથી વધુ કેસ નોંધાયા. આનાથી આરોગ્ય વ્યવસ્થા પર પણ સવાલો ઉભા થયા.

આમ, ભ્રષ્ટાચાર, બેરોજગારી, સામાજિક અસમાનતા, સરકારી દમન અને કુદરતી આફતો જેવા પરિબળોએ મળીને એક એવી વિસ્ફોટક પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કર્યું, જેનો અંત વડાપ્રધાન ઓલીના રાજીનામા સાથે આવ્યો. જોકે, નિષ્ણાતો ચેતવણી આપી રહ્યા છે કે જો મૂળભૂત સમસ્યાઓનું નિરાકરણ નહીં કરવામાં આવે તો નેપાળ પણ બાંગ્લાદેશ અને શ્રીલંકા જેવી ગંભીર આર્થિક કટોકટીમાં ફસાઈ શકે છે. વડાપ્રધાનના રાજીનામા બાદ હવે દેશનું ભવિષ્ય અનિશ્ચિતતાના વમળમાં ઘેરાયેલું છે.